و از نقطه نظر صنعتي براي شناسايي و شاخص گذاري صنايع شيميايي مفيد فايده نيست.
در ايران بدليل وجود مخازن سرشار نفت و گاز و به اقتضاي خاص صنعتي، در تقسيم بندي صنايع شيميايي همواره دو گروه صنايع پتروشيمي و صنايع شيميايي دفاعي بعنوان دو مجموعه حقوقي مستقل ابراز هويت كرده اند. لذا چنانچه اين شخصيت هاي حقوقي مستقل را بخواهيم بعنوان دو گروه مستقل صنعتي ارزيابي كنيم صنايع شيميايي كشور مطابق فلوچارت به شش زير مجموعه بزرگ قابل تقسيم بندي است. البته در بخش هاي بعدي ملاحظه خواهيم نمود كه يك تقسيم بندي نوع سوم، اين دو گروه تقسيم بندي را تكميل مي كند و تعريف جامعي از دسته بندي صنايع شيميايي كشور بدست خواهد داد.
[CENTER]
[/CENTER][CENTER]
[/CENTER]صنايع پتروشيمي كشور
چنانچه در فلوچارت ملاحظه مي شود صنايع پتروشيمي كشور شامل دو قطب پتروشيمي بندر امام و عسلويه و همچنين مجتمع هاي شيراز، اصفهان، اراك، تبريز، اروميه، خراسان و بيستون است.
داده هاي ارايه شده مؤيد وجود27 مجتمع پتروشيمي در كشور است كه12 مجتمع آن در حال بهره برداري و15 مجتمع آن در حال احداث و راه اندازي است. ضمناً از اين تعداد سه مجتمع آبادان، فارابي و پاسارگاد به بخش خصوصي واگذار شده است، در حالي كه9 مجتمع جديد الاحداث با در حال اجرا است.
در حال حاضر حجم توليدات صنايع پتروشيمي كشور و همچنين حجم سرمايه گذاري در اين بخش به حدي است كه صنايع پتروشيمي به تنهايي چندين برابر حجم توليد بقيه صنايع شيميايي كشور را به خود اختصاص مي دهد. در مورد عظيم بودن صنايع پتروشيمي كشور و توليدات آن همين بس كه در برخي از نوشته ها اين صنعت معادل صنايع شيميايي كشور قلمداد شده است. ضمناً چنانچه بخواهيم صنايع شيميايي كشور را به سه دسته بزرگ، متوسط و كوچك تقسيم كنيم مجتمع هاي پتروشيمي همگي در رديف صنايع شيميايي بزرگ دسته بندي مي شوند، در حالي كه بقيه صنايع شيميايي كشور در رديف صنايع متوسط و كوچك جا مي گيرند.
صنايع شيميايي دفاعي كشور:
صنايع شيميايي دفاعي كشور در سه مجتمع صنايع شيميايي پارچين، صنايع شيميايي زين الدين و صنايع شيميايي اصفهان متمركز شده است.
صنايع شيميايي توليدكننده مواد آزمايشگاهي كشور:
بدليل پيچيدگي هاي تكنولوژيكي حاكم بر توليد مواد شيميايي آزمايشگاهي كه از خلوص بالايي برخوردارند و همچنين اقتصاد خاص اين گروه از صنايع شيميايي، تاكنون در ايران سرمايه گذاري قابل توجهي در اين رابطه صورت نپذيرفته است و تقريباً تمامي مواد آزمايشگاهي مورد نياز كشور از خارج كشور و عمدتاً از چند كشور اروپايي وارد مي شود. مطابق آمار موجود در حال حاضر شركت هايي احداث كارخانجات توليد مواد شيميايي با خلوص بالا را در دست مطالعه دارند كه در صورت دستيابي به توجيه اقتصادي لازم، شاهد احداث و راه اندازي اين صنايع در سال هاي آتي خواهيم بود.
صنايع شيميايي توليدكننده مواد شيميايي معدني، آلي و ساير مواد:
با آنچه كه در مورد صنايع پتروشيمي، صنايع شيميايي دفاعي و صنايع توليدكننده مواد شيميايي آزمايشگاهي ( در اين گروه اخير كارخانه مطرحي وجود ندارد) توضيح داده شد، صنايع شيميايي كشور بطور عام شامل كارخانجاتي مي شوند كه به توليد يكي از سه دسته مواد معدني، آلي و ساير مواد شيميايي اشتغال دارند.
تقسيم بندي صنايع شيميايي كشور در گروه هاي صنعتي:
توليدات شيميايي كشور در سه گروه معدني، آلي و ساير مواد است. البته چنانكه قبلاً نيز توضيح داده شد اين نحوه تقسيم بندي صرفاً متوجه محصولات كارخانجات نمي شود. براي شناسايي و دسته بندي مؤثر صنايع شيميايي كشور مي بايست كارخانجات براساس خصوصيات و شاخص هاي مشترك دسته بندي گردند. شاخص هاي مشترك صنايع نظير همساني در محصولات، مواد اوليه، انرژي مصرفي، بازار مصرف توليدات، ارزبري، معضلات زيست محيطي و شاخص هايي از اين دست ملاك ها و معيارهاي واقعي صنعتي هستند كه به صنايع هويت مي بخشند و دستگاه هاي اجرايي و تصميم گير دولتي را قادر مي سازند تا براساس اين گونه شاخص هاي
تعيين كننده سياست گذاري هاي اصولي خود را تدوين و اعمال كنند. با آنچه گذشت صنايع شيميايي كشور در گروه هاي كارخانجات مندرج در جدول قابل جمع بندي است.
موقعيت ممتاز كارشناسان مهندسي شيمي
با عنايت به كثرت كارخانجات صنايع شيميايي و همچنين كارخانجات مرتبط با اين صنايع كه مجموعاً هزاران كارخانه ريز و درشت را شامل مي شود، موقعيت ممتاز مهندسان شيمي در احراز مشاغل تخصصي دلخواه و مطلوب مشخص مي شود. اين موقعيت ممتاز نه تنها از حيث تعدد و تنوع كارخانجات بلكه از حيث توزيع كارخانجات در اقصي نقاط كشور بسيار چشمگير و برجسته مي نمايد. همچنين تنوع و گستردگي مشاغل مورد احراز مهندسان شيمي علاوه بر نوع كارخانجات توليدي، نوع فعاليت تخصصي را نيز شامل مي شود. در اين رابطه لازم به ذكر است كه مهندسان شيمي قادرند در هر كدام از بخش هاي آموزش، تحقيقات، راهبري عمليات توليد، بازرگاني و صادرات و واردات محصولات و مصنوعات، طراحي و نصب كارخانجات، مديريت صنايع و بخش هاي كنترل كيفي ايفاي نقش كنند.
جمع بندي و پيشنهادات
عليرغم موقعيت استثنايي و كم نظير صنايع شيميايي كشور كه ناشي از وجود ذخاير عظيم نفت و گاز و همچنين موقعيت مناسب ژئوپليتيك كشور در منطقه حساس خاورميانه و دستيابي به شاهراه هاي ارتباط زميني و دريايي است، صنايع شيميايي از رشد متناسب با اين موقعيت برخوردار نبوده اند. عدم تمايل جدي به سرمايه گذاري در اين بخش صنعتي و احراز حاشيه سود كمتر نسبت به تعدادي ديگر از صنايع از جمله سيمان و سراميك و غيره از نشانه هاي اين كم اقبالي و ضعف ساختاري است.
براي تقويت و تحكيم موقعيت صنايع شيميايي كشور اجراي موارد ذيل پيشنهاد و توصيه مي شود:
1- اجراي نظام مهندسي شيمي كشور
2- ايجاد و تقويت انجمن صنفي كارفرمايان صنايع شيميايي كشور
3- تقويت ارتباط انجمن صنفي كارفرمايان صنايع شيميايي كشور
4- ايجاد بانك اطلاعاتي صنايع شيميايي كشور توسط ارگان هاي ياد شده
5- توسعه صنايع شيميايي كشور در بسياري از شاخه هاي پايين دست صنعت پتروشيمي[/JUSTIFY]